Köln Üniversitesi
Almanya’nın Köln Üniversitesi’nde kariyer başındaki araştırmacılardan oluşan bir araştırma grubu, 70 yılı aşkın süredir akademisyenlerin kafasını karıştıran gizemli ‘bilinmeyen Kuşan yazısı’nı çözme çabasında başarılı oldu.
Yıllar süren araştırmaların ardından Svenja Bonmann, Jakob Halfmann ve Natalie Korobzow’dan oluşan araştırma grubu, yapbozun parçalarını bir araya getirmek için farklı mağara yazıtlarının fotoğraflarını ve çeşitli Orta Asya ülkelerinden gelen çeşitli çanak çömlek modülleri üzerindeki işaretleri inceledi.
Ekip ilk olarak Tacikistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi’nin 1 Mart 2023’te düzenlediği çevrimiçi konferansta bilinmeyen Kuşan yazıtını kısmen deşifre ettiklerini duyurdu. Şu anda karakterlerin yaklaşık yüzde 60’ı okunabiliyor ve araştırma ekibi kalan karakterleri deşifre etmeye çalışıyor. Çevirinin ayrıntılı bir açıklaması ‘Filoloji Derneği İşlemleri’ dergisinde yayınlandı.
TACİKİSTAN’DA ÇİFT DİLLİ YAZI BULUNDU, ÇALIŞMALAR YENİDEN BAŞLADI
‘Bilinmeyen Kuşan yazısı’, M.Ö. 200 ile 700 yılları arasında Orta Asya’nın çeşitli bölgelerinde kullanılan bir yazı sistemiydi. Bu sistem hem Yuèzhī gibi Avrasya bozkırlarının eski göçebe halkları hem de Kuşanların yönetici hanedanı ile ilişkilidir. Kuşanlar, diğer pek çok şeyin yanı sıra, Budizm’in Doğu Asya’ya yayılmasını sağlayan bir imparatorluk kurdu. Ayrıca anıtsal mimari yapılar ve sanat eserleri de yarattılar.
Şu ana kadar çoğu Tacikistan, Afganistan ve Özbekistan’ın bulunduğu topraklarda keşfedilen çoğu kısa metinlerden oluşan onlarca yazıt kaydedildi. Afganistan’daki Dašt-i Nāwur’da 1960’larda Fransız arkeologlar tarafından keşfedilen daha uzun, üç dilli bir yazıt da var. Yazıt, Kabil’in yaklaşık 100 kilometre güneybatısında, Karabayu Dağı’nda 4.320 metre yükseklikte bir kayanın üzerine kazınmıştır.
Bu yazı sistemi 1950’li yıllardan beri bilinmesine rağmen bugüne kadar başarıyla deşifre edilememiştir. 2022 yılında, Tacikistan’ın kuzeybatısındaki Almosi Geçidi’nde, başkent Duşanbe’ye yaklaşık 30 kilometre uzaklıkta bir kaya yüzüne oyulmuş iki dilli kısa bir yazıt bulundu. Bilinmeyen Kuşan alfabesine ek olarak, yazıt ayrıca halihazırda bilinen Baktriya dilinde yazılmış bir kısım da içeriyordu. Bu keşif, birçok araştırmacının bağımsız olarak yazıtın şifresini çözmeye çalışmasına neden oldu. Son olarak, iki dilli yazıtın keşfedilmesinde ve kayıt altına alınmasında büyük rol oynayan Köln Üniversitesi’ndeki dilbilimciler Tacik arkeolog Dr. Bobomulloev ile işbirliği yaparak Bobomullo yazı sisteminin bir kısmını tercüme etmeyi başardı.
MISIR HİYEROGLİFLERİNDEN 200 YIL SONRA ÇÖZÜLDÜ
Araştırma ekibi, Mısır hiyerogliflerini kullanan Rosetta Taşı, eski Fars çivi yazısı kullanan yazıtlar veya Yunan Linear B yazısı gibi geçmişte bilinmeyen yazıların şifresini çözme tekniklerine dayanan bir metodoloji uyguladı. Bonmann, Halfmann ve Korobzow’dan oluşan grup, Tacikistan’da bulunan iki dilli (Baktriya ve bilinmeyen Kuşan dili) bir yazıtın yanı sıra, Tacikistan’da keşfedilen üç dilli (Gandhari veya Orta Hint-Aryan, Baktriya ve bilinmeyen Kuşan dili) yazıtın deşifre edilebilir kısmını analiz etti. Afganistan. Bu sayede adım adım ilerleyerek yazıtın türü ve dili hakkında bir sonuca ulaşabildi.
Bu gelişme nihayet hem Baktriya metinlerinde birebir içeriğe sahip olan hanedan adı ‘Vema Takhtu’ hem de ilgili bölümlerde deşifre edilebilen ‘Kralların Kralı’ unvanının yardımıyla mümkün olmuştur. bilinmeyen Kuşan metni. Özellikle söz konusu başlığın kullanılan dilin uygun bir göstergesi olduğu ortaya çıktı. Dilbilimciler yavaş yavaş daha fazla karakter (harf) dizisini analiz edebildiler ve içeriği aktaran aynı Baktriya metnini kullanarak her karakterin fonetik anlamlarını ortaya çıkarabildiler.
KUŞHAN KÜLTÜRÜNÜ DAHA İYİ ANLAMANIN ANAHTARI
Araştırma grubuna göre Kuşan alfabesi tamamen bilinmeyen bir Orta İran dilini kaydediyordu; Bu dil ne Baktriya diliydi ne de geçmişte Batı Çin’de konuşulan ‘Hotan Saka’ olarak bilinen dille aynıydı. Dil, gelişmişlik açısından büyük ihtimalle bu dillerin ortasında bir konuma sahipti. Bu dil ya şu anda Tacikistan’ın bir parçası olan kuzey Baktriya’nın yerleşik nüfusunun dili olabilir ya da çoğunlukla kuzeybatı Çin’de yaşayan bazı göçebe İç Asya topluluklarının (Yuèzhīs) dili olabilir. Görünüşe göre Baktriya dili, Gandhari/Orta Hint-Aryan dili ve Sanskritçe ile birlikte uzun bir süre Kuşan İmparatorluğu’nun resmi dillerinden biri olarak kullanılmıştı. Araştırmacılar, yeni sınıflandırılan İran dilini karakterize etmek için ‘Eteo-Tokarian’ terimini bir zamir olarak önerdiler.
Araştırma ekibi gelecekte Tacik arkeologlarla yakın işbirliği içinde Orta Asya’ya araştırma gezileri düzenlemeyi planlıyor; çünkü yeni keşiflerde daha fazla yazıt bulunması bekleniyor ve potansiyel olarak umut verici alanlar zaten belirlenmiş durumda.
Araştırmanın baş yazarı Svenja Bonmann şunları söyledi: “Bu metnin şifresini çözmek, eski Mısır veya Maya uygarlıklarını anlamak için Mısır hiyerogliflerini veya Maya gliflerini çözmeye benzer şekilde, Orta Asya ve Kuşan İmparatorluğu’nun dilini ve kültürel tarihini anlamamızı ilerletmemize yardımcı olacaktır.” .” “Olabilir” dedi.
Yepyeni makale SciTechDaily web sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
